We zien ze elke dag en gooien wanneer we goedgemutst zijn een centje in hun gitaartas of hoed, maar wie gaat er schuil achter die vrolijke deuntjes? Straatmuzikant zijn lijkt de meest nonchalante en vrije hobby op aarde, maar niets is minder waar. In de wereld van de Brusselse straatmuzikanten heersen allerlei gedetailleerde regeltjes die de vrijheid van het vak bedreigen.
Straatartiest worden begint bij een auditie. Elke tweede maandag van de maand kunnen aspirant-straatartiesten het beste van zichzelf geven om de jury bij de dienst Cultuur van Stad Brussel in de Sint-Katelijnestraat te overtuigen. De jury let tijdens de auditie vooral op hoe weerbaar en hoe goed de artiesten zijn. Administratief medewerkster van de dienst Cultuur, Valerie Vanderschueren, vindt het belangrijk de artiesten in de eerste plaats te beschermen. “De wereld van straatartiesten is hard en als iemand niet goed genoeg is, zullen de passanten het zeker laten blijken. Het is noodzakelijk dat de straatmuzikanten allemaal ongeveer op hetzelfde niveau spelen. Het niveau wordt dus door de concurrentie bepaald. Daarnaast is ook agressiviteit in Brussel jammer genoeg geen uitzondering, zeker wanneer er alcohol bij komt kijken. Artiesten moeten daarom weerbaar zijn en hiermee kunnen omgaan.”
De Spaans-Italiaanse hobby-gitarist en -zanger Madeddu deed in november voor het eerst auditie. Hij ervaart op straat musiceren vooral als een heel spontane en vrije hobby. “Ik doe dit vooral om de dagelijkse sleur te ontvluchten. Op het werk zit ik de hele dag achter een bureau, hier kan ik iets volledig anders doen”, zegt hij. Een week na de auditie mogen de artiesten hun vergunning afhalen. Youssef en Zainab deden ook auditie maar hebben in het verleden al zonder vergunning gewerkt. “We willen nu alles volgens de regels doen want zonder vergunning voelden we ons heel zenuwachtig terwijl we muziek maakten. Dat was jammer want ik krijg juist meer zelfvertrouwen door te zingen op straat. Het voelt fantastisch om enkele ogenblikken van de mensen hun tijd te krijgen wanneer ze stoppen om naar mij te luisteren”, zegt Zainab.
Met een vergunning mogen artiesten die wonen in Brussel Stad zes maanden per kalenderjaar optreden. Artiesten van buiten deze zone mogen slechts vier maanden per jaar optreden. Die maanden waarin ze spelen, hoeven niet aaneensluitend te zijn. Om die reden moeten de artiesten hun vergunning per maand verlengen. Wie een diploma in de artistieke sector heeft, hoeft niet naar een maandelijkse auditie te gaan. Zij kunnen onmiddellijk een vergunning aanvragen. Op deze manier zijn de Oekraïense saxofonisten Iliya en Dmitriy ook aan de slag gegaan als Brusselse straatmuzikanten. “Vroeger vormden we een band met nog twee andere muzikanten, maar intussen zijn we gesplitst”, zegt Iliya. “Het is ook onze enige vorm van broodwinning, dus dit is heel belangrijk voor ons.” De inkomsten van Iliya en Dmitriy hangen volledig af van de vrijgevigheid van passanten.
Heel wat regels
Stad Brussel stelt heel wat regels op voor de straatartiesten. Artiesten die een act met geluid opvoeren, mogen dat enkel doen op bepaalde plaatsen die door de stad zijn voorzien. Bovendien mogen muzikanten enkel optreden tussen 10 en 21 uur en dat enkel op de even uren. Dit wil zeggen dat ze van 12 tot 13 uur mogen optreden, maar niet van 13 tot 14 uur. Op een volledige dag zijn er in totaal zes periodes van een uur waarin het mag. Daarnaast is er een Unesco-zone waar het op de drie eerste of laatste tijdsperiodes van de dag verboden is op te treden, afhankelijk van de plaats in die zone. Tot slot mag je als muzikant niet twee tijdsblokken na elkaar op dezelfde plaats optreden. “De reden voor deze regeling is dat de bewoners ook recht hebben op rust”, klinkt het bij de dienst Cultuur. “Zij willen niet de hele dag hetzelfde deuntje horen en al zeker niet op elk uur van de dag”, zegt Vanderschueren. Voor de artiesten die geen geluid produceren in hun act, zijn de regels bijgevolg wat soepeler. Zij mogen op een plaats naar keuze staan nadat ze deze aan de dienst Cultuur hebben voorgelegd. Ze mogen ook onafgebroken optreden tussen 9 en 22 uur.
Heel veel zaken zijn dus tot in de puntjes vastgelegd in een reglement. Het is daarom vreemd dat er niets wordt vermeld over artiesten die al dan niet een vaste job moeten hebben en of de verkoop van cd’s is toegestaan. De dienst Cultuur zegt dat er van straatmuzikanten enkel verwacht wordt een verblijfplaats in België te hebben. Zij hoeven dus geen vast werk te hebben en hoeven ook niet voltijds in België te wonen. “Zij mogen zeker ook cd’s met eigen werk verkopen, maar bijvoorbeeld geen cd’s van – ik zeg maar iets – Rihanna”, zegt Vanderschueren.
De administratief medewerkster geeft wel aan een groot verschil te merken in de regeling van de straatartiesten afhankelijk van wie de schepen van Cultuur is. Voormalig schepen van Cultuur Karine Lalieux (PS) zou bijvoorbeeld tijdens schoolvakanties ook minderjarigen toestemming gegeven hebben om op te treden in de Brusselse straten. De huidige schepen Delphine Houba (PS) zou ook tijdens vakanties geen toestemming geven aan minderjarigen en zou in het algemeen de kalmte in Brussel zo veel mogelijk willen bewaren. “Zo heeft ze versterkers al verboden, maar voor zangers is dat de enige manier om hoorbaar te zijn. We weten niet wat de toekomst voor de straatartiesten zal zijn, deze is op dit moment heel onzeker”, zegt Vanderschueren.
En in andere steden?
In Antwerpen zijn er wel duidelijke regels omtrent de verkoop van goederen. Daar is het over het algemeen verboden. De regels rond even uren zijn daar niet van toepassing, maar artiesten mogen ook niet langer dan een uur op dezelfde plaats staan. Op de website van de stad staat er ook een duidelijk overzicht van de plaatsen waarop het verboden is op te treden. De regels zijn er dus ook streng, maar wel duidelijker. Indien je de Brusselse voorwaarden volledig wil kennen moet je in pdf-documenten het officieel reglement lezen, maar daarnaast ook bellen naar de dienst Cultuur. Op de website van Stad Antwerpen, daarentegen, staat er een duidelijk overzicht.
In het algemeen gelden er wel overal strikte regels die nageleefd moeten worden. De vraag is of deze artistieke hobby nog wel vrij blijft en of straatmuzikanten wel muziek willen blijven maken in onze Belgische grootsteden. Saxofonist Iliya heeft hier een duidelijke mening over: “Vroeger was het hier een paradijs voor straatmuzikanten, maar nu wordt het elk jaar moeilijker om te overleven. Als het blijft verslechteren, trekken we binnenkort naar andere oorden.” Het valt dus nog af te wachten of deze strikte regels er niet voor zullen zorgen dat de muziek stilaan uit onze straten wegebt.